Zamki krzyżackie

Zamek Krzyżacki w Golubiu

Krzyżacy to zakon powstały na fali krucjat do ziemi świętej w XI i XII wieku, jeden z trzech największych zakonów rycerskich. Powstał dość późno, bo pod koniec XII wieku, kiedy Templariusze i Joannici byli już potężnymi organizacjami. Jego działalność była podobna, ale zakon krzyżacki skupiał się na opiece nad pielgrzymami niemieckojęzycznymi, których zaniedbywały pozostałe zakony. Krzyżacy otrzymywali oczywiście nadania, ale głównie właśnie na terenach niemieckojęzycznych.

Krzyżacy dość szybko zaczęli dążyć do utworzenia własnego Państwa zakonnego. Pierwsza próba, na Węgrzech, nie udała się. Druga okazja nadarzyła się, gdy Konrad Mazowiecki w 1227 roku poprosił ich o pomoc w chrystianizacji Prus. Tym razem zadbali o bulle papieską i potwierdzenie ze strony Konrada Mazowieckiego, że pobite przez nich tereny będą należeć do zakonu. Obydwa dokumenty są różnie oceniane przez historyków. Jedni uważają je za oryginalne inni za sfałszowane przez Krzyżaków. Od 1231 roku zaczął się podbój ziem plemion pruskich, na początku z różnym skutkiem.

Dzisiaj znamy zamki krzyżackie jako gotyckie budowle z cegły, ale w początkowym okresie tak nie było. Do roku ok. 1275 sytuacja na podbitych terenach była niestabilna, a Prusowie często najeżdżali podbite już tereny i niszczyli to, co Krzyżakom udało się zbudować. Dlatego tez pierwsze zamki krzyżackie były drewniane, w dodatku budowane zazwyczaj na zrębach dawnych budowli Prusów. Po tym okresie sytuacja na tyle się ustabilizowała, że osadnictwo okrzepło i były materialne podstawy do budowy zamków murowanych. Kamienia było niewiele, starczało jedynie na fundamenty, więc podstawowym budulcem była wypalana cegła, której przygotowanie zabierało jednak dużo czasu. Zamki budowano na dotychczasowych miejscach, jako zamki warowne. Budowle były bogate w narożne wieżyczki i wieże typu bergfried. Przykładem takich budowli są zamki w Brodnicy, Golubiu, zamek w Gniewie, chociaż dzisiaj mogą wyglądać inaczej niż wówczas. W trzecim okresie, po 1340 roku budowano zamki w znacznie prostszej formie, bez wież, wieżyczek i ozdobników. Budowle miały być przede wszystkim funkcjonalne, przykładem może być prosty w formie zamek w Ostródzie. Zamki krzyżackie budowane były do 1410 roku, później jedynie rozbudowywano je lub modernizowano. Na zamkach krzyżackich, a w zasadzie na zastosowanych technologiach w pewnym stopniu wzorowane były zamki mazowieckie, które powstawały z wykorzystaniem krzyżackich doświadczeń.

Dla porządku trzeba dodać, że w państwie krzyżackim istniały zamki biskupie i kapitulne, najbardziej znane są zamki kapituły pomezańskiej oraz zamki na Warmii budowane przez biskupa i kapitułę warmińską.