Zamki Joannitów w zachodniej Polsce

Zamek Joannitów w Łagowie

Jedną z ciekawszych, chociaż niedocenianych atrakcji zachodniej Polski są zamki Joannitów. Kto to byli Joannici, skąd się tam wzięli? Zakon Joannitów był jednym z trzech dużych zakonów rycerskich, które powstały w XI i XII wieku w czasie krucjat na Bliski Wschód. Pierwotnie celem Joannitów była opieka nad pielgrzymami i prowadzenie szpitali i wówczas nie był to jeszcze zakon rycerski. Z czasem wynikła konieczność ochrony bezpieczeństwa pielgrzymów, a zakon stopniowo zamieniał się w zakon rycerski. Joannici dobrze wypełniali swoje zadania, dostawali od papieża liczne przywileje, a od władców europejskich nadania majątków. W ten sposób trafili również na tereny współczesnej Polski. Początkowo najwięcej komandorii joannickich było na Śląsku, po upadku zakonu Templariuszy Joannici przejęli część ich majątku w Brandenburgii i wówczas powstało tam duże skupisko komandorii. Brandenburskie komandorie zaczęły samorzutnie wybierać wspólnego zwierzchnika, a z czasem zostało to zaakceptowane przez władze zakonu. W ten sposób powstał Baliwat Brandenburski, pod opieką margrabiów.

Zamki, które możemy dzisiaj podziwiać jako zamki joannitów, zbudowali zakonnicy właśnie z tego Baliwatu. Najlepiej zachowany zamek Joannitów znajdziemy w Łagowie Lubuskim. Zamek powstał na bazie majątku kupionego od władców Brandenburgii w połowie XIV wieku. Praktycznie natychmiast zaczęto budowę zamku w stosunkowo wąskim pasie ziemi między dwoma jeziorami. Najpierw zbudowano dom mieszkalny i wieżę, które wpisano w mury kurtynowe z bramą. W kolejnych etapach przez wieku dobudowywano kolejne skrzydła, zbudowano basztę bramną i tzw. szyję, podwyższono wieżę, a całość założenia otoczono murem obronnych z osobną bramą. Zamek był oblegany tylko raz, w czasie wojny trzydziestoletniej, przez Brandenburczyków, którzy chcieli go odebrać Szwedom. Łagowska komandoria mogła sobie pozwolić na zamek, ponieważ posiadała dwa miasta (Łagów i Sulęcin) oraz w różnych okresach nawet do 30 wsi. Majątek łagowskich joannitów zresztą zmieniał się na przestrzeni lat. Obok zamku wyrosło podzamcze zamknięte dwiema bramami: polska i marchijską, z czasem powstała nowa osada. Wcześniej istniała warownia i i osada na Sokolej Górze, ale Joannici zrezygnowali z niej wybierając miejsce niewątpliwie bardziej strategiczne lepiej nadające się do obrony zamku i panowania nad szlakiem kupieckim.

Baliwat Brandenburski powstały formalnie w 1382 roku początkowo nie miała stałej siedziby. Dopiero w 1426 roku Joannici kupili Słońsk, miasto i zamek, z przeznaczeniem na siedzibą Baliwa. Zamek szybko przebudowali na własne potrzeby, a w XVI wieku rozbudowali, czy zbudowali od nowa, otaczają zamek murem i fosą. Zamek Joannitów w Słońsku został zniszczony w czasie wojny trzydziestoletniej, ale odbudowano go jako rezydencje w stylu barokowym. Z niewielkimi przeróbkami zamek przetrwał do czasów współczesnych, czyli do pożaru w 1975 roku. Dzisiaj to ruiny, które gmina stara się zabezpieczyć. Większe zmiany były po koniec XVIII wieku kiedy to zburzono mury obronne i zasypano fosę.